25 maart 2024

Tijdens het festival vindt de eerste Oefenrechtbank plaats. In deze rechtbank wisselen verschillende advocaten argumenten met elkaar over het vraagstuk: ‘Bewonersinitiatieven zijn geen bedrijven’. De oefenrechtbank wordt door de Stichting Constitutie voor de Commons en de Ella Vogelaar Academie* uitgevoerd. We spreken over het belang van gemeenschappen met de bestuurder van de stichting, Jeroen den Uyl. “Ik vind dat als je je inzet voor de gemeenschap, dat beloond moet worden en niet gestraft.”

Op 20 maart vond de lancering plaats van de Stichting Constitutie voor de Commons. Kun je daar wat meer over vertellen?
“Het idee achter de stichting is dat we Commons, in het Nederlands gemeenschappen genoemd, willen stimuleren. Daarom gaan we onderzoeken hoe we als gemeenschappen meer positie kunnen innemen en minder gehinderd worden door bijvoorbeeld regelgeving of gebrekkige financiering. Ik zie het eigenlijk zo: als we het makkelijker kunnen maken voor mensen om zich in te zetten voor een gemeenschap, komen er veel meer Commons. En dat maakt Nederland alleen maar sterker. De overheid en de markt laten de Commons nu vaak liggen. Dat is jammer, want we hebben weerbare burgers nodig en een weerbare samenleving, in een tijdperk van verandering. Onze stichting werkt dan ook op veel onderwerpen samen met andere relevante organisaties. Met Jurgen van der Heijden van de Ella Vogelaar Academie slaan we de brug op het juridische vlak.”

Waar lopen mensen zoal tegenaan als ze zich nu inzetten voor een Common volgens jou?
“Om het voor het gemak maar even plat te slaan: ons rechtssysteem is niet ingesteld op de inzet van Commons in de samenleving. Dat betekent dat als mensen zich inzetten voor een gemeenschap, ze vervelende dingen kunnen tegenkomen op het gebied van regelgeving. Dat is een enorm energielek en zorgt ervoor dat mensen afhaken.”

Hoe gaan jullie dat aanpakken?
“Als je kijkt naar de Shell-zaak die is aangespannen door klimaatjurist Roger Cox, zie je dat het mogelijk is om datgene wat eerst geen stem had, de natuur, ineens een stem heeft gekregen. Zo kreeg de natuur, of het klimaat, een positie. Hij heeft dat voor elkaar gekregen door argumenten te zoeken in het recht. Dit is precies wat wij ook kunnen doen voor de Commons. Wat ik wil is dat mensen uiteindelijk hun energie in de Common kunnen stoppen en niet in ‘gevecht’ hoeven met de overheid. Want ze doen dit tenslotte omdat de overheid iets laat liggen. Gemeenschapswerk is niet iets wat je zo maar doet, het is een heel pad. Het maakt je kwetsbaar, zichtbaar en het vergt enorm veel maatschappelijke betrokkenheid. Dat moet naar mijn mening beloond worden, niet gestraft.”

Kun je een voorbeeld geven?
“Neem bijvoorbeeld aanbestedingen. De overheid ziet iedereen die meedoet met een aanbesteding als bedrijven die met elkaar moeten concurreren. Maar als bewonersinitiatief of Common bén je geen bedrijf en zou je ook niet zo behandeld moeten worden. Als je moet concurreren met elkaar dan geldt het principe van the winner takes it all. Terwijl het in een gemeenschap niet gaat om winnen, maar om een beter leven. Samen verbeteren we immers de leefomgeving. Door onze wijken beter in te richten, meer groen in de buurt te krijgen, meer veiligheid of sociale cohesie, enzovoort. In de huidige situatie ontbreekt die erkenning van gemeenschappen volledig.”

“Een ander voorbeeld is van een glasvezelcoöperatie, bestaande uit bewoners van een bepaalde wijk waar geen marktpartijen waren om glasvezel aan te leggen. De bewoners zeiden: nou, dan doen we het zelf wel. Op zich is het ze gelukt, maar ze moeten bijvoorbeeld wel graafrechten betalen: terwijl ze in hun éigen grond graven. Dat is toch raar? Zo zijn er meer van die gekke afwijkingen omdat we door de overheid worden gezien als kinderen of als ondernemingen. Worden we niet serieus genomen als burger, dan zijn we kinderen. Of we zijn ineens grote bedrijven die maar moeten concurreren met andere bedrijven.”

Tijdens het festival gaan jullie voor het eerst een Oefenrechtbank houden. In deze rechtbank kruisen verschillende advocaten met elkaar de degens over het feit dat Commons gezien worden als bedrijven. Wat is jouw doel met deze Oefenrechtbank?
“We bespreken tijdens de Oefenrechtbank een geanonimiseerde en iets aangepaste zaak, die nog steeds sterk op waarheid is gebaseerd. Er zijn advocaten die met elkaar juridische argumenten inzetten en er is een rechtersduo, ook advocaten in het gewone leven, die recht gaan spreken. Het doel is om nieuwe argumenten te laten horen en te kijken of de uitspraak kan leiden tot het voeren van proefprocessen of initiatief-wetsvoorstellen. Er zijn kansen als je Europees recht beter benut, rechtsbeginselen afstoft of internationale vergelijkingen maakt. Omdat we het voor iedereen behapbaar willen maken en er niet alleen een te ingewikkeld juridisch taalspel van willen maken, zetten we ook acteurs in. Op die manier krijg je als publiek het hele verhaal te horen van iedereen die betrokken is bij deze zaak, die denk ik voor bewonersinitiatieven heel herkenbaar zal zijn.”

Dus het idee is dat er aan het einde van de Oefenrechtbank een uitspraak ligt die er wellicht voor zorgt dat jullie proefprocessen gaan aanspannen?
“Ik hoop eerlijk gezegd dat het niet eens nodig is. Als het klip en klaar is dat wij iets hebben waar een rechter niet omheen kan, dan gaan we eerst eens met de overheid praten om ze een kans te geven de wetten aan te passen. Als dat niet lukt komen de proefprocessen om de hoek kijken. Hoe dan ook is dit de start van een groot onderzoek naar de juiste juridische positie voor de Commons.”

Website Stichting Constitutie voor de Commons >
Website Ella Vogelaar Academie >

* De Ella Vogelaar Academie voor Gemeenschappen is ondertussen omgedoopt in Over Principes van de Gemeenschap (OPG).